Bối cảnh toàn cầu: Môi trường thương mại ngày càng bất ổn
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang có xu hướng phân hóa sâu sắc, những biến động về chính sách thương mại và thuế quan từ các nền kinh tế lớn đang tạo ra áp lực lan tỏa đến toàn chuỗi cung ứng ngành thép. Đặc biệt trong năm 2025, các cuộc đối đầu thương mại giữa các khối kinh tế như Mỹ – Trung Quốc hay Mỹ – EU đang chuyển hướng từ đối đầu trực diện sang những thỏa hiệp tạm thời và các chính sách đơn phương có tính toán chiến lược.
Thép – với vai trò là vật liệu nền tảng cho hạ tầng, công nghiệp và quốc phòng – luôn là đối tượng ưu tiên trong các gói bảo hộ quốc gia. Điều này khiến ngành thép trở thành trung tâm của các tranh chấp thương mại, đồng thời là thước đo sức mạnh sản xuất nội địa.
Mỹ: Tăng thuế nhập khẩu để phục hồi ngành thép nội địa
Từ đầu tháng 3/2025, chính quyền Tổng thống Donald Trump tái khẳng định lập trường bảo hộ khi nâng thuế nhập khẩu thép và nhôm trở lại mức 25% – không loại trừ bất kỳ quốc gia nào. Động thái này nhằm hồi phục năng lực sản xuất nội địa, đặc biệt là các nhà máy của Nucor, U.S. Steel và Cleveland-Cliffs, những đơn vị đóng vai trò lớn trong việc tái công nghiệp hóa nước Mỹ.
Tuy nhiên, mặt trái của chính sách này là đẩy giá nguyên liệu đầu vào tăng mạnh. Các doanh nghiệp sản xuất hạ nguồn như ô tô, xây dựng, và hàng gia dụng đều ghi nhận chi phí tăng, lợi nhuận bị bào mòn. Đồng thời, chính sách này cũng làm phát sinh mâu thuẫn thương mại với các quốc gia đồng minh như EU, Nhật Bản và Hàn Quốc.
EU và Anh: Chật vật giữa bảo hộ và cạnh tranh
Châu Âu đang ở thế bị động khi xuất khẩu thép sang Mỹ bị siết chặt, trong khi nội địa lại phải gồng mình với thép giá rẻ nhập khẩu từ châu Á. Liên minh châu Âu tiếp tục duy trì các biện pháp tự vệ thương mại như thuế chống bán phá giá, song song với tiến trình triển khai Cơ chế điều chỉnh carbon biên giới (CBAM).
Tại Anh, Cơ quan Biện pháp Thương mại đang đề xuất áp dụng hạn ngạch nhập khẩu theo quốc gia đối với một số mặt hàng thép nhất định. Nếu vượt hạn ngạch, hàng hóa sẽ bị đánh thuế bổ sung 25%, nhằm bảo vệ các nhà máy trong nước như British Steel hay Tata Steel UK – vốn đang đối mặt với áp lực cạnh tranh và lỗ kéo dài.
Trung Quốc: Vừa cắt giảm sản lượng, vừa tận dụng cửa sổ xuất khẩu
Mặc dù Bắc Kinh đã công bố kế hoạch giảm sản lượng thép thô toàn quốc trong năm 2025, thực tế các nhà máy vẫn hoạt động gần công suất tối đa. Nguyên nhân chính là nhờ vào thỏa thuận tạm thời giữa Mỹ và Trung Quốc – theo đó Mỹ sẽ tạm thời giảm thuế nhập khẩu một số mặt hàng trong 90 ngày.
Trong giai đoạn này, các nhà máy Trung Quốc đã tăng mạnh xuất khẩu thép sang Mỹ và Đông Nam Á, tận dụng cơ hội giá tốt và chi phí vận tải hạ nhiệt. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ trong việc áp dụng chính sách sản lượng giữa các tỉnh – ví dụ An Huy, Giang Tô đã có lệnh giảm sản lượng, nhưng Hà Bắc và Quảng Tây vẫn chưa nhận chỉ thị – khiến thị trường thêm phần bất định.
Ấn Độ: Bắt đầu phản ứng thuế trả đũa
Ấn Độ – quốc gia có tốc độ tăng trưởng tiêu thụ thép nhanh nhất thế giới – đã gửi thông báo tới WTO về khả năng áp thuế trả đũa đối với hàng hóa Mỹ, bao gồm thép, hóa chất và thiết bị điện tử. Đồng thời, New Delhi cũng xem xét các biện pháp bảo hộ nội địa nhằm hỗ trợ các nhà máy trong nước đang chịu áp lực từ thép nhập giá thấp từ Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam.
Tác động và khuyến nghị cho doanh nghiệp ngành thép Việt Nam
Ngành thép Việt Nam vốn đóng vai trò vừa là nhà cung cấp (thép cán nóng, sản phẩm bán thành phẩm), vừa là nhà gia công và xuất khẩu. Trước những thay đổi chính sách nhanh chóng từ thị trường quốc tế, các doanh nghiệp cần:
1. Theo dõi chặt biến động chính sách
Việc cập nhật liên tục các động thái từ Mỹ, EU, Trung Quốc và ASEAN sẽ giúp doanh nghiệp tránh bị động trong xuất khẩu và quản lý rủi ro pháp lý (ví dụ: chứng minh xuất xứ, phòng vệ thương mại...).
2. Đa dạng hóa thị trường và kênh phân phối
Thay vì phụ thuộc vào một hoặc hai thị trường lớn như Mỹ hoặc Trung Quốc, doanh nghiệp nên mở rộng thị trường tại Trung Đông, châu Phi, hoặc các nước thuộc CPTPP để tận dụng ưu đãi thuế quan.
3. Tối ưu chuỗi cung ứng và năng lực sản xuất
Trong bối cảnh chi phí vận tải, nguyên liệu và năng lượng biến động mạnh, các doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ sản xuất linh hoạt, kiểm soát tồn kho, và nâng cao khả năng đáp ứng đơn hàng tùy chỉnh.
4. Tận dụng cơ hội từ các hiệp định FTA
Các FTA như EVFTA, UKVFTA, CPTPP giúp giảm thuế xuất khẩu, tăng tính cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt. Tuy nhiên, cần chủ động tuân thủ quy tắc xuất xứ và quy chuẩn kỹ thuật từ các đối tác để không bị loại khỏi thị trường.
Kết luận
Chính sách thương mại và thuế quan đang ngày càng đóng vai trò quyết định trong cuộc chơi ngành thép toàn cầu. Trong giai đoạn bất định như hiện nay, doanh nghiệp nào hiểu sâu xu hướng chính sách, phản ứng linh hoạt và đầu tư bài bản sẽ là những người trụ vững và vươn lên mạnh mẽ.
